Teatro Eden w Lizbonie jest porywającą mieszanką pozbawionego umiaru portugalskiego art déco z postmodernizmem końca XX stulecia. Nigdzie w architekturze styl dekoracyjny lat 20. I 30. nie doczekał się tak spektakularnych realizacji jak w przypadku kin teatrów i garaży.
![Lizbona. Teatro Eden po przebudowie dokonanej przed 15 laty. Pierwotny projekt budynku arch Cassiano Branco i Carlo Florencio Dias. Fot. Jerzy S. Majewski 01-lizbona-teatro-eden-po-przebudowie-dokonanej-przed-15-laty-pierwotny-projekt-budynku-arch-cassiano-branco-i-carlo-florencio-dias-fot-jerzy-s-majewski](http://wordpress1692483.home.pl/autoinstalator/wordpressplus/wp-content/uploads/2016/11/01.-Lizbona.-Teatro-Eden-po-przebudowie-dokonanej-przed-15-laty.-Pierwotny-projekt-budynku-arch-Cassiano-Branco-i-Carlo-Florencio-Dias.-Fot.-Jerzy-S.-Majewski-300x189.jpg)
![Lizbona. Fasada dawnego Teatro Eden z widocznym za nią ogrodem, urządzonym w miejscu dawnych kuluarów i widowni. Fot. Jerzy S. Majewski 02-lizbona-fasada-dawnego-teatro-eden-z-widocznym-za-nia-ogrodem-fot-jerzy-s-majewski](http://wordpress1692483.home.pl/autoinstalator/wordpressplus/wp-content/uploads/2016/11/02.-Lizbona.-Fasada-dawnego-Teatro-Eden-z-widocznym-za-nią-ogrodem.-Fot.-Jerzy-S.-Majewski-300x200.jpg)
Lizbona Jacka Gila, bohatera głośnej powieści Domingosa Amarala „Kiedy Salazar spał” to hotele, restauracje, kawiarnie, kina. Spotykał się w nich ze szpiegami i pięknymi kobietami. Przy kawiarnianych stolikach obserwował modnie ubrane emigrantki, które przez Portugalię uciekały z okupowanej przez Niemców Europy. Gdy zaś z siostrą narzeczonej umawiał się w kinach musiał bywać w Edenie przy placu Praça dos Restauradores 24. Budynek mieszczący teatr i kino został otwarty w 1931 r. Żadne z kin warszawskich międzywojnia nie mogło się z nim równać skalą. Zanim zbudowano Eden w jego miejscu stał mocno zmurszały budynek Music Hallu, potem starego teatru Eden. U schyłku lat 20. gmach był w tak fatalnym stanie, że władze go zamknęły dla publiczności. Projekt nowej budowli na zlecenie hr. Josepha Sucena stworzyli po 1929 r. architekci Cassiano Branco i Carlo Florencio Das. Oczywiście wybrali styl dekoracyjny – najstosowniejszy ich zdaniem dla kin i teatrów. O tym jak żywotny był styl art. deco w architekturze portugalskich kin w Portugalii świadczy fakt, że Branco jeszcze dwadzieścia lat później budował w tym samym stylu lizbońskie kino Imperial.
![Lizbona. Teatro Eden. Po przebudowie dokonanej na przełomie XX i XXI w. z dawnej fasady pozostała jedynie rama z dekoracjami rzeźbiarskimi. Za to w kulturalny sposób zaprojektowano neon nad wejściem do hotelu. Fot. Jerzy S. Majewski 3-li](http://wordpress1692483.home.pl/autoinstalator/wordpressplus/wp-content/uploads/2016/11/3.-LI-300x200.jpg)
W realizacji ogromnego gmachu uczestniczył rzeźbiarz Lopoldo Neves de Almeida, twórca płaskorzeźb na elewacjach wyłożonych różowym marmurem. Dodajmy, że był jednym z najbardziej wziętych rzeźbiarzy portugalskich. W 1940 r. stworzy niezwykle monumentalny pomnik odkrywców w lizbońskiej dzielnicy Belém. Autorem konstrukcji Edenu był inżynier Mariano Fernandes Tavares Cardoso, zaś Gustave Lyon z Paryża współpracował przy pracach nad akustyką sali o widowni na ogromną liczbę 1622 widzów. Na amfiteatralnie ukształtowany balkon można było wejść rzeźbiarsko zaprojektowanymi schodami (niczym po schodkach do samolotu) lub wjechać windami.
![Lizbona. Teatro Eden. Narożna, szklana wieżyczka podświetlana od środka. Fot. Jerzy S. Majewski 04-lizbona-teatro-eden-narozna-szklana-wiezyczna-podswietlana-od-srodka-fot-jerzy-s-majewski](http://wordpress1692483.home.pl/autoinstalator/wordpressplus/wp-content/uploads/2016/11/04.-Lizbona-Teatro-Eden.-Narożna-szklana-wieżyczna-podświetlana-od-środka.-Fot.-Jerzy-S.-Majewski-191x300.jpg)
![Podobne wieżyczki zdobią bramę jednej z posesji kilkaset metrów od Teatro Eden. Fot. Jerzy S. Majewski 05-podobne-wiezyczki-zdobia-brame-jednej-z-posesji-kilkaset-metrow-od-teatro-eden-fot-jerzy-s-majewski](http://wordpress1692483.home.pl/autoinstalator/wordpressplus/wp-content/uploads/2016/11/05.-Podobne-wieżyczki-zdobią-bramę-jednej-z-posesji-kilkaset-metrów-od-Teatro-Eden.-Fot.-Jerzy-S.-Majewski-300x284.jpg)
O ile fasada jest dość kanciasta, skomponowana z użyciem kwadratów, prostokątów, i kryształów w postaci narożnych wież to wnętrze było pełne zaokrągleń. Są to formy bliskie stylowi okrętowemu oraz pełne elementów inspirowanych maskami ówczesnych samochodów czy kadłubami samolotów pasażerskich. Architekci nie oszczędzali na stosowaniu w środku budynku wysokiej klasy materiałów. Barwnych marmurów, balustrad z chromowanego metalu, układających się w pasy szklanych plafonów z ukrytymi nad nimi źródłami światła, wreszcie rurek neonowych stanowiących podobną dekorację ścian i sufitów jak listwy na karoseriach aut.
![Lizbona. Gmach Teatro Eden. Płaskorzeźba alegoryczna. Autorem wszystkich rzeźb na fasadzie jest Lopoldo de Almeida. Fot. Jerzy S. Majewski 06-lizbona-gmach-teatro-eden-plaskorzezba-alegoryczna-autorem-wszystkich-rzezb-na-fasadzie-jest-lopoldo-de-almeida-fot-jerzy-s-majewski](http://wordpress1692483.home.pl/autoinstalator/wordpressplus/wp-content/uploads/2016/11/06.-Lizbona.-Gmach-Teatro-Eden.-Płaskorzeźba-alegoryczna.-Autorem-wszystkich-rzeźb-na-fasadzie-jest-Lopoldo-de-Almeida.-Fot.-Jerzy-S.-Majewski-300x230.jpg)
![Lizbona. Teatro Eden. Leopoldo de Almeida. Alegoria sztuki z wieńcami ponad głowami Kaliope i Erato. A może bardziej uwspółcześnionych alegorii muzyki i teatru. Fot. Jerzy S. Majewski 7-li](http://wordpress1692483.home.pl/autoinstalator/wordpressplus/wp-content/uploads/2016/11/7-LI-300x212.jpg)
![Lizbona. Teatro Eden. Lopoldo de Almeida. Fryz z płaskorzeźbami. Fot. Jerzy S. Majewski 08-lizbona-teatro-eden-lopoldo-de-almeida-fryz-z-plaskorzezbami-fot-jerzy-s-majewski](http://wordpress1692483.home.pl/autoinstalator/wordpressplus/wp-content/uploads/2016/11/08.-Lizbona.-Teatro-Eden.-Lopoldo-de-Almeida.-Fryz-z-płaskorzeźbami.-Fot.-Jerzy-S.-Majewski-300x120.jpg)
![Lizbona, Teatro Eden. Lopoldo de Almeida. Alegoria sztuki filmowej. Fot. Jerzy S. Majewski 09-lizbona-teatro-eden-lopoldo-de-almeida-alegoria-sztuki-filmowej-fot-jerzy-s-majewski](http://wordpress1692483.home.pl/autoinstalator/wordpressplus/wp-content/uploads/2016/11/09.-Lizbona-Teatro-Eden.-Lopoldo-de-Almeida.-Alegoria-sztuki-filmowej.-Fot.-Jerzy-S.-Majewski-300x277.jpg)
![Lizbona, Teatro Eden. Lopoldo de Almeida. Alegoria tańca. Fot. Jerzy S. Majewski 10-lizbona-teatro-eden-lopoldo-de-almeida-alegoria-tanca-fot-jerzy-s-majewski](http://wordpress1692483.home.pl/autoinstalator/wordpressplus/wp-content/uploads/2016/11/10.-Lizbona-Teatro-Eden.-Lopoldo-de-Almeida.-Alegoria-tańca.-Fot.-Jerzy-S.-Majewski-300x294.jpg)
![Lizbona, Teatro Eden. Lopoldo de Almeida. Alegoria teatru. Fot. Jerzy S. Majewski 11-lizbona-teatro-eden-lopoldo-de-almeida-alegoria-teatru-fot-jerzy-s-majewski](http://wordpress1692483.home.pl/autoinstalator/wordpressplus/wp-content/uploads/2016/11/11.-Lizbona-Teatro-Eden.-Lopoldo-de-Almeida.-Alegoria-teatru.-Fot.-Jerzy-S.-Majewski-2-1027x1031.jpg)
![Lizbona, Teatro Eden. Lopoldo de Almeida. Taniec. Fot. Jerzy S. Majewski 12-lizbona-teatro-eden-lopoldo-de-almeida-taniec-fot-jerzy-s-majewski](http://wordpress1692483.home.pl/autoinstalator/wordpressplus/wp-content/uploads/2016/11/12.-Lizbona-Teatro-Eden.-Lopoldo-de-Almeida.-Taniec.-Fot.-Jerzy-S.-Majewski-223x300.jpg)
Niestety dziś już tych wnętrz nie ma. Kino zamknięto w 1989 r. Przez wiele lat stało puste, a w 1991 r. niemiecki reżyser Wim Wenders kręcił film w opuszczonych wnętrzach budynku. W 2001 r. zakończyła się wielka, postmodernistyczna przebudowa budynku na hotel. Oznaczała zniszczenie wnętrza i radykalne przekształcenie fasady z której wyjęto wielkie, szklane ściany zastępując je pustką. W gruncie rzeczy z dawnego budynku przetrwała jedynie rama fasady z płaskorzeźbami i narożnymi, kryształkowymi wieżami. Za nią w środku budynku umieszczono wewnętrzny ogród. To on jest dziś pełnym palm Edenem
![Lizbona. Teatro Eden. Głowica półkolumny na elewacji budynku wystylizowana na maskę teatralną. Fot. Jerzy S. Majewski 13-lizbona-teatro-eden-glowica-polkolumny-na-elewacji-budynku-wystylizowana-na-maske-teatralna-fot-jerzy-s-majewski](http://wordpress1692483.home.pl/autoinstalator/wordpressplus/wp-content/uploads/2016/11/13.-Lizbona.-Teatro-Eden.-Głowica-półkolumny-na-elewacji-budynku-wystylizowana-na-maskę-teatralną.-Fot.-Jerzy-S.-Majewski-300x218.jpg)
![Porto. Garaż przy Rue de Passos Manuel z 1939 r. Projekt arch. Mario de Abreu. W Portugalii po późne lata 40. w gmachach garaży, kin, teatrów, i domów handlowych styl art déco tworzył eklektyczne mieszanki z funkcjonalizmem, czy bardziej zachowawczymi odmianami modernizmu. Fot. Jerzy S. Majewski 14-li](http://wordpress1692483.home.pl/autoinstalator/wordpressplus/wp-content/uploads/2016/11/14-LI-300x200.jpg)
![Aveiro. Garaż Atlantic przy Avenida Lourenco Peixinho. Fot. Jerzy S. Majewski 15-aveiro-garaz-atlantic-przy-avenida-lourenco-peixinho-fot-jerzy-s-majewski](http://wordpress1692483.home.pl/autoinstalator/wordpressplus/wp-content/uploads/2016/11/15.-Aveiro.-Garaż-Atlantic-przy-Avenida-Lourenco-Peixinho.-Fot.-Jerzy-S.-Majewski-300x213.jpg)
![Porto. Kolejny przykład portugalskiej mieszanki funkcjonalizmu i art déco. Dom towarowy Armanzes Cunhas z 1936 r. przy Praça de Gomes Teixeira. Projekt Manuel Marques ze współpracownikami. Fot. Jerzy S. Majewski 16-porto-kolejn](http://wordpress1692483.home.pl/autoinstalator/wordpressplus/wp-content/uploads/2016/11/16.-Porto.-Kolejn-300x200.jpeg)