Przejdź do treści

Görlitz. Kolorowe portale. Album renesansu

Görlitz było jedynym stosunkowo dużym miastem na terenie dzisiejszych Niemiec, które ominęły alianckie bombardowania. W zabytkowym centrum zachowało się zaskakująco dużo portali z czasów renesansu.

Görlitz. Untermarkt 6/8. Budynek starego Ratusza. Widoczny na zdjęciu zegar ratuszowy z dwiema tarczami to też dzieło renesansu z 1524 r. Jak można przeczytać na tablicy informacyjnej przed budynkiem, Bartolomäus Scultetus zmienił go na 12-godzinny i połączył ze znajdującym się wyżej zegarem faz księżyca. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Untermarkt 6/8. Budynek starego Ratusza. Widoczny na zdjęciu zegar ratuszowy z dwiema tarczami to też dzieło renesansu z 1524 r. Jak można przeczytać na tablicy informacyjnej przed budynkiem, Bartolomäus Scultetus zmienił go na 12-godzinny i połączył ze znajdującym się wyżej zegarem faz księżyca. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Untermarkt. Renesansowe schody z amboną, kolumna i portal do budynku Starego Ratusza. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Untermarkt. Renesansowe schody z amboną, kolumna i portal do budynku Starego Ratusza. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Untermarkt. Fragment schodów z portalem i kolumną z alegorią Sprawiedliwości. Z prawej u dołu widać portal późnogotycki. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Untermarkt. Fragment schodów z portalem i kolumną z alegorią Sprawiedliwości. Z prawej u dołu widać portal późnogotycki. Fot. Jerzy S. Majewski

U schyłku lat 70. mój ojciec pojechał ze swojego Instytutu w delegację służbową do Görlitz. Chodziłem do liceum, tak więc musiało to być jeszcze przed 1978 r. Za Gierka granicę z NRD wciąż można było przekraczać na pieczątkę w dowodzie osobistym. Ten wyjazd ojca dobrze pamiętam, ponieważ przywiózł mi kilka czarno-białych pocztówek. Wszystkie z doskonale zachowanego Starego Miasta. Jedna z nich, z napisem „Historische Rathaustreppe von 1537” szczególnie utkwiła mi w pamięci. Przedstawia wiodące do ratusza, zewnętrzne schody z amboną, alegorią sprawiedliwości i rozbudowanym do dwóch kondygnacji portalem głównego wejścia.

Widok renesansowego portalu ratusza w Görlitz jest dziś najczęściej pokazywanym obrazkiem z miasta, które od 1945 r. Nysa Łużycka dzieli na część niemiecką i polski Zgorzelec. Schody z portalem ratusza należą do najpiękniejszych zabytków renesansu nie tylko na Łużycach, ale też Śląsku i Saksonii. Ze wszystkimi tymi regionami miasto to jest związane. Dziś mało kto już chyba pamięta, że przez kilkaset lat, także w dobie renesansu Görlitz leżało w granicach Królestwa Czeskiego. Dopiero w 1635 r., w trakcie wojny trzydziestoletniej miasto wraz z Górnymi Łużycami weszło w skład Elektoratu Saksonii. Częścią Prus jako miasto w prowincji śląskiej stało się po Kongresie Wiedeńskim w 1815 r. Związki ze Śląskiem przypomina Muzeum Śląskie, usytuowane na przeciwko ratusza.

Pocztówki z Görlitz nadal mam i czasem je oglądam. Ale dopiero niedawno odkryłem, że jest to miasto renesansowych portali. Z czasów NRD pamiętam je niemal czarne od brudu. Poza portalem ratusza inne nie wywarły wtedy na mnie zbyt mocnego wrażenia. Dziś niemal wszystkie są odrestaurowane, niektóre częściowo odsłonięte, a konserwatorzy przywrócili im barwy sprzed pół tysiąca lat. A to oznacza, że pełne są złoceń, błękitów, szafirów i czerwieni. Te ostatnie, jak to w renesansie, miały imitować kolorowe marmury czy kamienie szlachetne. Jednak najbarwniejsze są na nich tarcze herbowe.

Ratusz (mocno rozbudowany w roku 1903) zajmuje niemal całą pierzeję niezwykle malowniczego Untermarkt (Dolnego Rynku). W jego murach nie brak kamieniarki późnogotyckiej. Jednak bledną one w porównaniu ze wspomnianymi schodami i amboną. Dobudował je w latach 1537-1538 mistrz Wendel Roskopf, architekt i kamieniarz, wykształcony w Pradze Czeskiej w warsztacie Benedikta Rieda. Do Görlitz przeniósł się w roku 1517. Tu pozostał i zapoczątkował dynastię artystów. Schody do ratusza budował poniekąd i dla siebie, bowiem od roku 1523, aż po rok 1546 zasiadał w Radzie Miejskiej. Pełnił też od 1518 r. funkcję budowniczego miejskiego. Zmarł w 1549 r.

Balustradę ambony zdobią odkute w kamieniu wyobrażenia syren oraz m.in. scena z Ewą, zrywającą rajskie jabłko. Dziś to częściowo kopie, ale oryginały można zobaczyć w sieni ratusza. Roskopf już nie żył, gdy w 1591 r. przy schodach  stanęła rzeźba Temidy symbolizująca Sprawiedliwość. Wspinając się na schody, warto też spojrzeć na wmurowaną w ścianę płaskorzeźbę z herbem króla Węgier i Czech Macieja Korwina. W jego władaniu miasto znajdowało się od roku 1466 po rok 1490.

Görlitz. Untermarkt. Fragment balustrady z ambony przy schodach do ratusza. Ewa zrywająca rajskie jabłko. Na zdjęciu widać, że balustrada była pierwotnie malowana. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Untermarkt. Fragment balustrady z ambony przy schodach do ratusza. Ewa zrywająca rajskie jabłko. Na zdjęciu widać, że balustrada była pierwotnie malowana. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Untermarkt. Oryginalny fragment balustrady z ambony. Znajduje się w sieni ratusza. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Untermarkt. Oryginalny fragment balustrady z ambony. Znajduje się w sieni ratusza. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Neorenesansowy Nowy Ratusz przyklejony jest do starej siedziby władz miasta. Jego budowę ukończono w 1903 r. wg projektu Jürgena Krögera. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Neorenesansowy Nowy Ratusz przyklejony jest do starej siedziby władz miasta. Jego budowę ukończono w 1903 r. wg projektu Jürgena Krögera. Fot. Jerzy S. Majewski

Dosłownie naprzeciwko wejścia do starego ratusza przy Brüderstraße 8 znajduje się Schönhof. Dawny zajazd z browarem, wielokrotnie przebudowywany, dziś zaś mieszczący wspomniane już, nowoczesne Schlesisches Museum (Muzeum Śląskie). W swoim zasadniczym zrębie i on jest budowlą renesansową wzniesioną przez Wendela Roskopfa po pożarze w 1525 r. Dziś uważany jest za najstarszy, dokładnie datowany i zachowany renesansowy dom mieszczański w Niemczech.

Inną renesansową budowlą, o której trzeba tu wspomnieć, a usytuowaną przy Neißstraße 29 (po drugiej stronie Rynku) jest „Dom Biblijny”, wzniesiony w latach 70. XVI w. Jego fasada to istny rzeźbiarski horror vacui, zawierający m.in. szereg płaskorzeźb ze scenami ze Starego oraz Nowego Testamentu (stąd nazwa). I tu natrafiamy na renesansowy portal. Bardzo włoski w wyrazie. Z groteskami w łuku archiwolty oraz belkowaniu, inskrypcją oraz dwiema półkolumnami. Portal ten zdobią też po bokach stylizowane wazy-siedziska, charakterystyczne dla XVI-wiecznych portali na Łużycach i w Saksonii.

Przy Untermarkt 24 u zbiegu z Peterstraße stoi też bardzo efektowny budynek, zwany dziś apteką ratuszową. Jego obecny kształt pochodzi z czasów przebudowy w 1558 r. I on ma efektowny, renesansowy portal. Zasłoniły go jednak parasole i stoliki restauracji i nie sfotografowałem go z bliska. Poniżej nieco fotografii renesansowych portali z Görlitz.

Görlitz. Brüderstraße 8. Renesansowy portal Schönhofu, dzisiejszego Muzeum Śląskiego projektu Wendela Roskopfa. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Brüderstraße 8. Renesansowy portal Schönhofu, dzisiejszego Muzeum Śląskiego projektu Wendela Roskopfa. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Neißstraße 29. Dom Biblijny. Renesansowy portal. Nad nim sceny starotestamentowe przekazania Mojżeszowi tablic dziesięciorga przykazań oraz wyniesienie węża miedzianego. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Neißstraße 29. Dom Biblijny. Renesansowy portal. Nad nim sceny starotestamentowe przekazania Mojżeszowi tablic dziesięciorga przykazań oraz wyniesienie węża miedzianego. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Neißstraße 29. Dom Biblijny. Sceny zerwania jabłka przez Ewę oraz wypędzenia z Adama i Ewy z Raju. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Neißstraße 29. Dom Biblijny. Sceny zerwania jabłka przez Ewę oraz wypędzenia z Adama i Ewy z Raju. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Neißstraße 29. Dom Biblijny. Scena ofiarowania Izaaka. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Neißstraße 29. Dom Biblijny. Scena ofiarowania Izaaka. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Untermarkt 24. Budynek apteki ratuszowej. Za parasolami widać efektowny portal. Został on jednak częściowo odsłonięty w trakcie prac konserwatorskich już po upadku NRD. Z boku od ulicy Peterstraße wieńczą go szczyty. Częściowo zachowały się renesansowe wnętrza budynku przebudowanego w 1558 r. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Untermarkt 24. Budynek apteki ratuszowej. Za parasolami widać efektowny portal. Został on jednak częściowo odsłonięty w trakcie prac konserwatorskich już po upadku NRD. Z boku od ulicy Peterstraße wieńczą go szczyty. Częściowo zachowały się renesansowe wnętrza budynku przebudowanego w 1558 r. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Untermarkt 23. Portal odtworzony w trakcie renowacji budynku już po upadku NRD. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Untermarkt 23. Portal odtworzony w trakcie renowacji budynku już po upadku NRD. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Brüderstraße 10. Kamienica z 1570 r. Sam portal jest starszy i pochodzi z lat ok. 1530-1540. Został tu przeniesiony z innego budynku po jego rozbiórce. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Brüderstraße 10. Kamienica z 1570 r. Sam portal jest starszy i pochodzi z lat ok. 1530-1540. Został tu przeniesiony z innego budynku po jego rozbiórce. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Brüderstraße 11. Portal kamienicy zaprojektowanej przez Wendela Roskopfa. W prawym szczycie portalu widnieje monogram Roskopfa, z datą 1547. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Brüderstraße 11. Portal kamienicy zaprojektowanej przez Wendela Roskopfa. W prawym szczycie portalu widnieje monogram Roskopfa, z datą 1547. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Brüderstraße. Głowa kobiety z gotycko-renesansowego portalu z 1566 r. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Brüderstraße. Głowa kobiety z gotycko-renesansowego portalu z 1566 r. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Langenstraße 1. Portal z 1571 r. Malowanie udaje m.in. szlachetne kamienie. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Langenstraße 1. Portal z 1571 r. Malowanie udaje m.in. szlachetne kamienie. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Peterstraße 7. Portal kamienicy. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Peterstraße 7. Portal kamienicy. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Peterstraße 8. Portal kamienicy z 1528 r. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Peterstraße 8. Portal kamienicy z 1528 r. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Peterstraße. Renesansowy detal portalu z panopliami i datą 1556. Fot. Jerzy S. Majewski
Görlitz. Peterstraße. Renesansowy detal portalu z panopliami i datą 1556. Fot. Jerzy S. Majewski