Gran Vía jest niczym hiszpański Broadway i przedwojenna, warszawska Marszałkowska zarazem, tyle tylko, że bardziej od Marszałkowskiej monumentalna, o kamienicach dwukrotnie wyższych, dwukrotnie bardziej dekoracyjnych, o przyziemiach okładanych kamieniem i często stalowych konstrukcjach. Ulica wytyczona w starej, gęstej tkance miejskiej zachowała architektoniczny czar belle époque i to w wersji zdecydowanie wysokościowej.
Poniżej dalsza, druga już część fotograficznego spaceru po architekturze tej wyjątkowej ulicy.
Madryt. Gran Vía 1. Kamienica Luisa Ocharána Mamasa. Projekt Eladio Laredo y Carranza, 1916-1917. Ta piękna budowla o elewacjach dekorowanych mozaikami należy do najwcześniejszych, jakie powstały wzdłuż ulicy. Jest to architektura czysto eklektyczna, kompilująca formy gotyckie, renesansowe i barokowe, a sam budynek z równym powodzeniem mógł powstać kilkanaście lat wcześniej. Uwagę zwraca ogromna loggia na wysokości piątego piętra. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía 1. Iście pałacowe wnętrze przejazdu bramnego. Wypełniają je nie tylko ceramiczne płytki, ale też strop, kute wierzeje bram, latarnie, czy obramienia drzwi. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Początek Gran Vía. Z prawej fragment elewacji barokowego kościoła San José przy narożniku z ulicą Alcalá (nr 43). W głębi Edificio Telefónica. Fot. Jerzy S. Majewski
Madryt. Gran Vía. Od lewej kamienice pod numerami 10, 8 i 6. Ozdobiona grupami rzeźbiarskimi kamienica pod nr 10 – Edificio Seguros la Estrella powstała w latach 1917-1922 według projektu Jerónimo Pedro Mathet Rodrígueza. W roku 1917 zaczęła się też budowa dwóch kolejnych budynków widocznych na zdjęciu. Fot. Jerzy S. Majewski
Madryt. Gran Vía 11. Przyziemie kamienicy Conde de Artaza. Projekt Cesáreo Iradier Uriarte, 1915-1917. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía 13. Kamienica kasyna wojskowego z 1917 r. Autorem projektu budynku o frontach wychodzących na trzy ulice był Eduardo Sánchez Eznarriaga. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía 15. Kamienica markiza Villamayor de Santiago. Projekt Juan García Cascales. 1918-1921. Fot. Jerzy. S. MajewskiMadryt. Gran Vía 16. „Rzymskie” zwieńczenie kamienicy Rafaela Sáncheza wzniesionej w latach 1914-1915 według projektu Juana Martíneza-Zapata Rodrígueza. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía 24. Eklektyczny budynek Koła Związku Handlowo-Przemysłowego. Projekt Joaquín i Luis Sáinz de los Terreros Gómez, 1917-1924. Narożnik kamienicy akcentuje wyniosła kopuła, a w architekturze pobrzmiewają zarówno echa renesansu, jak i baroku. Dziś w budynku mieści się kasyno gry Gran Vía. Jego wnętrza zaskakują niezwykle bogatym, eklektycznym wyposażeniem, przypominającym bogactwem i charakterem wnętrza z ostatnich lat XIX w. Jest tam m.in. wielka sala z galeriami, neobarokowymi balkonami, kolumnami, pozłacanymi sztukateriami i ogromnym witrażowym dachem-świetlikiem. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía 24. Ozdobna krata bramy budynku kasyna Gran Vía. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía 24. Fragment kraty bramy budynku kasyna Gran Vía. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía 26. Neobarokowa kamienica mieszkalno-biurowa Jesúsa de Murgi. Zaprojektowany w 1914 r. przez Pablo Aranda Sánchez i Julio Martínez-Zapata Rodrígueza i zrealizowany w latach 1915-1916. Uwagę zwraca sposób opracowania opiętej kolumnami przedostatniej kondygnacji. Płaskie dachy wykorzystane zostały na tarasy. Budynek wznosi się tuż obok otwartej w 1919 r. stacji metra Gran Vía. Fot. Jerzy S. Majewski
Madryt. Gran Vía 26. Spłaszczony, półowalny wykusz pośrodku fasady kamienicy Jesúsa de Murgi, podobny do stosowanych w bardziej nowatorskich stylistycznie, warszawskich kamienicach sprzed 1914 r. Fot. Jerzy S. Majewski
Madryt. Fragment przyziemia kamienicy przy Gran Vía 26. Dalej widać fragment wieżowca Telefónica. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Secesyjny pawilon stacji metra Gran Vía. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía 21. „Ociekająca” detalem, neobarokowa kamienica Tomása Allende. Powstała według projektu Julio Martínez-Zapata Rodrígueza w latach 1915-1918. W chwili ukończenia budowy był to jeden z największych budynków przy ulicy. Rok później, w 1919 r. tuż obok na niewielkim placyku otwarta została stacja metra Gran Vía. Ponad pół wieku przed powstaniem kamienicy w stojącym tu domu mieściła się kawiarnia De San Luis. Jak można przeczytać na tablicy pamiątkowej wmurowanej w fasadę, to w niej baskijski poeta i kompozytor José María de Iparraguirre w 1853 r. przetłumaczył po raz pierwszy na hiszpański napisany przez siebie hymn „Drzewo Gerniki”, rozpoczynający się słowami „Błogosławione jest Drzewo z Gerniki, tak ukochane przez Basków”. Hymn ten stał się dość szybko narodowym hymnem baskijskim. Dodajmy, że drzewem tym jest dąb. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Z lewej narożnik kamienicy przy Gran Vía 25 (projekt Modesto López Otero 1920-1925). Z prawej Casa Matesanz pod nr 27. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía 27. Casa Matesanz. Projekt Antonio Palacios Ramilo. 1919-1923. Fot. Jerzy S. Majewski. Moim zdaniem to jeden z najbardziej efektownych budynków przy ulicy. Elewacje to szklane wykusze rozdzielone rytmem kolumn i pilastrów w wielkim porządku. Pomimo szkła jest to jednak architektura dość zachowawcza, jak to przy Gran Vía, trudno jej jednak odmówić elegancji i wielkomiejskiego sznytu. Hiszpańscy historycy architektury podkreślają, że Antonio Palacios zaprojektował budynek pod wrażeniem realizacji amerykańskich, zwłaszcza chicagowskich. Budynek powstał na zlecenie firmy handlowej Matesanza i przeznaczony był zarówno na dom towarowy, jak i biura. Był też pierwszym tego rodzaju budynkiem w Madrycie, choć przypomina nieco inny, nieco starszy budynek firmy przy Calle Mayor 4. Dodajmy, że Casa Matesanz powstał w miejscu historycznego domu wzniesionego w XVI w. zgodnie z projektem Juana de Herrery. Herrera był nie tylko jednym z najwybitniejszych architektów doby renesansu w Hiszpanii, ale też matematykiem i geometrą oraz architektem wojskowym uczestniczącym w kampaniach wojennych. Herrera zapoczątkował ascetyczny styl, charakterystyczny dla panowania Filipa II. W zaprojektowanym przez niego budynku, w którego miejscu wznosi się dziś Casa Matesanz mieszkał rzeźbiarz, medalier i jubiler Filipa II, Włoch Giacomo da Trezzo.Madryt. Gran Vía 27. Casa Matesanz. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía 27. Portal Casa Matesanz. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía 29. Casa del Libro. Projekt José Yarnoz Larrosa – Espasa-Calpe. 1923. W roku 1919 wydawnictwo Calpe otworzyło niewielka księgarnię na stacji I linii madryckiego metra. To były złote czasy książek i prasy, gdy odgrywały one podobną rolę do dzisiejszych newsów w internecie i na sieciach społecznościowych. Czytali niemal wszyscy, który czytać potrafili. Pomysł tak bardzo chwycił, że już kilka lat później powstał dom książki. Ogromna księgarnia powstała w nim w 1924 r. i istnieje do dziś. Sam budynek utrzymany w skali Gran Vía, modernizujący, z silnymi odniesieniami do hiszpańskiego baroku. Uderzają zwłaszcza potężne neobarokowe portale w narożnikach handlowego przyziemia. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía 29. Casa del Libro. Projekt José Yarnoz Larrosa – Espasa-Calpe. 1923. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía 29. Casa del Libro. Fragment jednego z neobarokowych portali. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía 30. Kamienica markiza Cubas y Fontalba. Projekt José López Salaberry i Teodoro Anasagasti Algán, 1920-1924. Budynek pierwotnie mieścił Teatr Fontalba. Był dwukrotnie przebudowywany w 1959 r. i w latach 1990-1992 (projekt Federico Echevarría Sainz), kiedy to otrzymał obecną postmodernistyczną część frontową. Dziś mieści się tu ogromny sklep hiszpańskiej firmy Stradivarius. Teatro Fontalba był jednym z pierwszych teatrów przy ulicy. Miał widownie na około 1400 miejsc. Na pierwszym piętrze mieścił herbaciarnię, na drugim bar. Unikatowym rozwiązaniem były miejsca dla osób niesłyszących w pierwszych rzędach. W czasie republiki teatr zmienił nazwę na Teatro Popular, by powrócić do pierwotniej nazwy po zakończeniu wojny domowej. Ostatecznie przestał działać w budynku w roku 1954. Fot. Jerzy S. Majewski
Madryt. Gran Vía 30. Podcień sklepu Stradivarius. Fot. Jerzy S. Majewski
Madryt. Trzeci budynek od prawej ze skrzydlatą kopułą, Gran Vía 32 i 32 B. Dawny dom towarowy Madryt-Paryż. Dziś m.in. sklep Primark. Zrealizowany przez architektów Teodoro Anasagasti Algán, Maximiliano Jacobsona, według oryginalnego projektu paryskiego architekta Gastona Braive. 1922-1924. Jest to jeden z najciekawszych budynków handlowych Madrytu. Ogromny wielopiętrowy, o architekturze utrzymanej w duchu zmodernizowanego klasycyzmu, z ażurową kopułą ponad wielobocznym, wielokondygnacyjnym dziedzińcem otoczonym otwartymi kondygnacjami. To wokół niego zorganizowano piętra handlowe. Konstrukcja z żelbetu zaprojektowana została w standardach przyjętych wówczas we Francji przy budowie domów towarowych. Jednak sam schemat domu towarowego o żelbetowym szkielecie konstrukcyjnym z dziedzińcem pośrodku otoczonym otwartymi kondygnacjami rozpowszechniony był w Europie od początku XX w. Połówką zbliżonego schematu z prostokątnym dziedzińcem jest choćby Dom Braci Jabłkowskich w Warszawie, o dekadę starszy od madryckiego giganta, architektonicznie bardziej nowatorski i mniejszy. Pierwotnie dom towarowy Madryt-Paryż był nieco niższy i ujęty po bokach dwiema ażurowymi gloriettami zwieńczonymi kopułami (widać to na zdjęciu otwarciowym). Inauguracja domu towarowego Madryt-Paryż w 1924 r. była dużym wydarzeniem w życiu Madrytu. Wstęgę przecinał sam król Hiszpanii Alfons XIII i jego żona Wiktoria Eugenia z Battenbergów. Fot. Jerzy S. Majewski
Madryt. Gran Vía 32 i 32 B. Dawny dom towarowy Madryt-Paryż. Wnętrze dziedzińca, wokół którego zorganizowano kondygnacje handlowe. Fot. Jerzy S. Majewski
Madryt. Gran Vía 32 i 32 B. Dawny dom towarowy Madryt-Paryż. Konstrukcja przeszklonej, ażurowej kopuły ponad dziedzińcem. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía 32 i 32 B. Dawny dom towarowy Madryt-Paryż. Ścięty narożnik klasycyzującej elewacji budynku. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía 32 i 32 B. Dawny dom towarowy Madryt-Paryż. Fragment fasady. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía. Z lewej fragment elewacji dawnego domu towarowego Madryt-Paryż, na wprost modernizujący, choć zwieńczony historyzującymi kopułami dawny budynek biurowo-mieszkalny Vincente Patuela, projektu José Miguel de la Quadra-Salcedo Arrieta-Mascarua z lat 1925-1927, mieszczący niegdyś Café Zahara (Gran Vía 31). Z prawej fragment dawnego hotelu Alfonsa XIII przy Gran Vía 34. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía. Wnętrze budynku dawnego hotelu Alfonsa XIII, wzniesionego w 1921 r. według projektu José Yarnoza Larrosy i gruntownie przebudowanego już w 1924 r. według projektu Antonio Palacios Ramilo. Przebudowa ta całkowicie zmieniła kształt budynku. Dziś w widocznym na zdjęciu wielokondygnacyjnym wnętrzu mieści się sklep sieci ZARA. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía. Wysmukły, neobarokowy budynek to Hotel Atlántico pod nr 38. Pierwotnie była to luksusowa kamienica czynszowa markiza Falces z mieszkaniami do wynajęcia. Powstała w latach 1921-1923 według projektu Joaquína Saldaña y López. Dopiero w 1963, w dobie narastającego w Hiszpanii boomu turystycznego budynek został przebudowany na potrzeby hotelu zgodnie z projektem Antonio Rocas Cabanellasa. Fot. Jerzy S. Majewski.Madryt. Gran Vía 39. Kamienica La Adriática projektu Luisa Sáinz de los Terrerosa z lat 1926-1928. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía 39. Kamienica La Adriática projektu Luisa Sáinz de los Terrerosa z lat 1926-1928. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía 50. Z prawej gmach dawnego hotelu Excelsior z 1929 r. Projekt Pascual Bravo Sanfeliú i Manuel Ignacio Galíndez Zabala. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía 51. Kolejny nieomal XIX-wieczny, eklektyczny budynek z wykuszami i narożnym hełmem. Tymczasem powstał on w latach 1930-1931!!!! według projektu architekta Ignacio Aldama Elorza. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía. Druga od prawej modernistyczna kamienica pomalowana w kolorze ceglanym z detalem art deco pod nr 52. Był to dom dochodowy z mieszkaniami, wzniesiony w latach 1928-1931 dla Fernando M. Vidalesa według projektów Pascuala Bravo Sanfeliú, Luisa Díaz Tolosana i Rafaela de La-Hoz Arderiusa. Za nią kolejna, chyba najbardziej efektowna kamienica w stylistyce art deco przy Gran Vía pod nr 54 (z szyszkami na dachu). To budynek Rialto (mieścił w różnym czasie m.in. teatr Rialto i kino Astoria). Powstał w latach 1926-1930 według projektu José Aragón Pradera, Ignacio Aldama Elorz i José María Mendoza Ussía. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía 56. Narożna kamienica Alejandro Santamaríi. Projekt Vicente García Cabrera i później Jesús Carrasco-Muñoz Encina. 1928/1929. Za nią Rialto przy Gran Vía pod nr 54 (z szyszkami na dachu). Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía 58. Kamienica biurowo-mieszkalna Rafaela Calabuiga: Luis López y López – Edouard Fryzjer, 1927-1929. Modernizowana w 1940 r. według projektu Avelino Aroztegui Bastoure. Kolejny modernistyczny budynek z elementami art deco. Za nim dawny gmach Banco Hispano de Edificación projektu Emilio Ortiz de Villajos z 1930 r., zwieńczony charakterystyczną art decową rzeźbą dłuta Victorio Macho z 1930 roku, zwaną „El Romano”. Jej zdjęcie pokazałem w poprzednim wpisie na blogu. Fot. Jerzy S. Majewski.Madryt. Gran Vía 68. Fragment zwieńczenia gmachu towarzystwa ubezpieczeniowego La Unión y el Fénix. Madryckie gmachy Feniksa wieńczą rzeźby tego mitycznego ptaka, uważanego za symbol wiecznie odradzającego się życia i słońca. W pamięć bardziej zapada strzelista wieża towarzystwa powstała w latach 1928-1931 obok stacji metra Sevilla u zbiegu ulic Alcalá i Virgen de los Peligros (dziś hotel „Petit Palace Alcalá Torre”). Na zwieńczenie mniej efektownego narożnego budynku przy Gran Vía 68, powstałego w latach 1944-1947 i kilkukrotnie gruntownie modernizowanego. Dolne kondygnacje z zaokrąglonym narożnikiem są zdecydowanie modernistyczne, jednak ostatnie kondygnacje z kopułą, na której zdaje się wzbijać w niebo Feniks, to już przykład spóźnionego art deco i eklektyzmu. Projektantem budynku był José María Díaz Plaja Tobía. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía 68. Rzeźba Feniksa z kopuły wieńczącej kamienicę towarzystwa ubezpieczeniowego La Unión y el Fénix. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía z wyraźnie wyróżniającą się, modernizującą kamienicą towarzystwa ubezpieczeniowego La Unión y el Fénix. Zwieńczonym kopułą z rzeźbą Feniksa. W tle z lewej Torre de Madrid, opisywany w poprzednim artykule. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía 70. Dekoracja rzeźbiarska ogromnej neobarokowej kompozycji portalu nałożonego na ceglaną fasadę budynku mieszczącego dziś hotel Senator. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Z prawej Gran Vía 73 Edificio Vitalicio. Projekt Fernando de Escondrillas. 1920-1930. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Z prawej Gran Vía 73 Edificio Vitalicio. Projekt Fernando de Escondrillas. 1920-1930. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía 80. Na pierwszy rzut oka można odnieść wrażenie, że jest to kolejny budynek z początku XX. Tymczasem ta wysoka kamienica-biurowo mieszkalna zwieńczona narożną kopułą powstała niemal w tym samym czasie, co stojący w sąsiedztwie drapacz chmur Edificio España. Budynek wzniesiony został w latach 1947-1948 według projektu José María Plaja Tobía i jest dobrym przykładem mocno konserwatywnego, modernistycznego eklektyzmu z pierwszej dekady rządów generała Francisco Franco. Dziś mieści się tu m.in. hotel z tarasem i otwartym basenem na dachu. Jeden z licznych przy ulicy. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Gran Vía 80. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Narożna wieżyczka wieńczy kamienicę przy Gran Vía 80 z lat 1947-1948. Jej forma budzi skojarzenia z socrealizmem po drugiej stronie ówczesnej żelaznej kurtyny. Fot. Jerzy S. MajewskiMadryt. Plaza de España. Edificio España. Wystawa sklepu flagowego Zary. Fot. Jerzy S. Majewski
