Aż 72 gotyckie kościoły znajdują się na stosunkowo niewielkim obszarze Ziemi Chełmińskiej. Większość z nich to świątynie wiejskie. Niemal wszystkie z nich powstały pomiędzy końcem XIII a połową XIV wieku, w pierwszych stu latach istnienia państwa zakonnego w Prusach.
Kościoły te tworzą tak unikatowy zespół, że w moim przekonaniu podobnie jak Stare i Nowe Miasto w Toruniu zasługują na wpis na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Z reguły znajdują się w doskonałym stanie. Znaczna część z nich w ostatnich latach przeszła prace konserwatorskie.
![Bierzgłowo. Portal bramy Zamku Krzyżackiego z ok 1300 r. Jest to najstarsza zachowana, terakotowa płaskorzeźba z terenu dawnych Prus. W jednym ze skrzydeł zamku mieści się kaplica zamkowa. Fot. Jerzy S. Majewski](https://miastarytm.pl/wp-content/uploads/2017/09/01-1031x687.jpg)
![Brudzawy. Kościół św. Andrzeja Apostoła. XIV w. Fot. Jerzy S. Majewski](https://miastarytm.pl/wp-content/uploads/2017/09/02-1031x687.jpg)
![Chełmonie. Kościół. św. Bartłomieja powstały po 1300 r. Fragment gotyckiej ściany. Fot. Jerzy S. Majewski](https://miastarytm.pl/wp-content/uploads/2017/09/03-1031x687.jpg)
Na objechanie rowerem gotyckich świątyń Ziemi Chełmińskiej poświęciłem dotąd kilka dni w ciągu trzech kolejnych lat. Do wszystkich wciąż nie dotarłem.
Oczywiście najwspanialsze świątynie są w miastach: Toruniu, Chełmnie i Chełmży. Ale o niezwykłości gotyckiej architektury Ziemi Chełmińskiej świadczy też mrowie murowanych kościołów wiejskich. Budowano je w epoce, gdy wciąż żywa była pamięć o walkach z Prusami. Choć Krzyżacy zdobyli Ziemię Chełmińską i zaczęli ją zagospodarowywać wznosząc sieć zamków, to w XIII i początku XIV w. nie było tu bezpiecznie. Budowane zatem kościoły są masywne, tak by oprzeć się słabo uzbrojonym najeźdźcom. Mają niewielkie okna i w wielu przypadkach wieże wcale niewiele mniejsze od tych w większości ówczesnych zamków krzyżackich.
Nie były to oczywiście twierdze, ale zawsze dawały jakąś możliwość obrony. Za to nierzadko ozdabiano je z zewnątrz efektownymi szczytami. Do takich dekoracyjnych kościołów wiejskich należy choćby świątynia Matki Bożej Śnieżnej w Srebrnikach koło Kowalewa Pomorskiego czy kościół w Łobdowie koło Golubia.
Poniżej sylwetki małej części spośród 72 kościołów.
![Grzywna koło Chełmna. Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Wzniesiony na przełomie XIII i XIV w. Wieża z 1906 r. Fot. Jerzy S. Majewski](https://miastarytm.pl/wp-content/uploads/2017/09/04-1031x687.jpg)
![Łobdowo koło Golubia. Szczyt kościoła św. Małgorzaty z poło. XIV w. Fot. Jerzy S. Majewski .](https://miastarytm.pl/wp-content/uploads/2017/09/05-1031x687.jpg)
![Łobdowo koło Golubia. Niedawno odrestaurowany, malowany gotycki fryz w szczycie kościoła. Fot. Jerzy S. Majewski](https://miastarytm.pl/wp-content/uploads/2017/09/06-1031x687.jpg)
![Łopatki koło Wąbrzeźna. Kościół. św. Marii Magdaleny powstały po 1325 r. Fot. Jerzy S. Majewski](https://miastarytm.pl/wp-content/uploads/2017/09/07-1031x687.jpg)
![Łopatki koło Wąbrzeźna. Wnętrze kościoła. Fot. Jerzy S. Majewski](https://miastarytm.pl/wp-content/uploads/2017/09/08-1031x687.jpg)
![Papowo Toruńskie. Kościół św. Mikołaja. Wzniesiony przed 1300 r. Obecny kształt uzyskał po rozbudowie w latach 1906-07. Fot. Jerzy S. Majewski](https://miastarytm.pl/wp-content/uploads/2017/09/09-1031x687.jpg)
![Przeczno. Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego. Ukończony 1300. Fot. Jerzy S. Majewski](https://miastarytm.pl/wp-content/uploads/2017/09/10-1031x687.jpg)
![Przeczno. Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego. Portal w prezbiterium. Fot. Jerzy S. Majewski](https://miastarytm.pl/wp-content/uploads/2017/09/11-1031x687.jpg)
![Srebrniki koło Kowalewa Pomorskiego. Kościół Matki Bożej Śnieżnej. Fot. Jerzy S. Majewski](https://miastarytm.pl/wp-content/uploads/2017/09/12-1031x687.jpg)
![Świerczynki. Kościół św. Jana Chrzciciela. Wzniesiony na przełomie XII i XIV w. Fot. Jerzy S. Majewski .](https://miastarytm.pl/wp-content/uploads/2017/09/13-1031x687.jpg)
![Czarże. Wieś nad brzegiem Wisły. Kościół Narodzenia NMP. Ta gotycka budowla z przełomu XIII i XIV w. w czasach PRL-u otrzymała nową dzwonnicę. Odważny projekt zrealizowany został jednak tandetnie, metodą gospodarcza z lichych materiałów.](https://miastarytm.pl/wp-content/uploads/2017/09/14-1031x687.jpg)